Wat doet een redacteur?


Praktisch alle uitgevers werken met redacteuren. Ze laten een manuscript dat ze willen uitgeven lezen en (soms heel ingrijpend) corrigeren, en daarnaast laten ze het in een later stadium vaak nog een keer lezen door een proeflezer. Als een redacteur zijn werk goed doet, is zijn invloed onzichtbaar. Maar zodra een uitgever gaat bezuinigen op redacteuren, zie je het in de publicaties. Dan staan er opeens vreemde fouten en onnauwkeurigheden in de boeken, dingen waarvan je als lezer denkt 'dat had iemand toch moeten zien'.

Maar wat doet een redacteur nou precies?

Dat is lastig uit te leggen omdat iedere tekst anders is. De ene auteur schrijft prachtige zinnen maar heeft moeite met de spanningsopbouw, de ander heeft heel veel research gedaan maar heeft te veel plotlijnen omdat hij niet kan schrappen. En niet iedere tekst heeft hetzelfde publiek en hetzelfde doel. Een lesboek moet aan heel andere eisen voldoen dan een kort verhaal, en vraagt om een ander soort redactie. Maar over het algemeen controleert en corrigeert een redacteur de volgende punten:

  • Spelling, zinsbouw en stijl. Dit lijkt bijna te voor de hand liggend om te noemen (en iets wat je computer ook kan doen), maar onderschat het niet. Een spellingscontroleprogramma waarschuwt je als het een woord tegenkomt dat het niet kent, maar heeft al moeite met werkwoordsvormen, en kan je zeker niet vertellen of je een beeldspraak verhaspelt of een anachronisme gebruikt. Een redacteur controleert niet alleen op 'echte' fouten. Hij of zij controleert ook of zinnen soepel lopen, of ze goed op elkaar aansluiten en makkelijk van de tong rollen, of alle verwijswoorden kloppen, of er overbodigheden in de tekst staan, en of de tekst een geheel vormt of los aan elkaar lijkt te hangen.

  • Plot en personages. Dit geldt uiteraard alleen voor fictie. Een redacteur kijkt of een plot logisch opgebouwd is, of de karakters geloofwaardig en driedimensionaal overkomen. Soms heeft een verhaal te veel plotlijnen en moet het gestroomlijnd worden, of lijken de karakters zich alleen op een bepaalde manier te gedragen omdat ze een plot moeten volgen. Het is vaak heel moeilijk om dit in je eigen werk te zien, omdat je er zo lang mee bezig geweest bent.

  • Perspectief en verteltoon. Iedere tekst (zelfs een non-fictie tekst) heeft een verteller, een zichtbaar of onzichtbaar karakter dat met de lezer communiceert. Het is belangrijk dat deze stem aansluit bij het verhaal dat je wilt vertellen, en dat het gebruikte perspectief consequent toegepast is. Een perspectieffout (waarbij je onverwacht overspringt naar een ander karakter of informatie geeft die de verteller niet kan weten of die niet relevant voor hem is) is zo gemaakt.

  • Bereikt de tekst zijn doel. Je schrijft om te communiceren; je wilt iets overbrengen, of dat nou feitelijke informatie is of een emotie. Maar het is vaak moeilijk om te zien of je alles wat je in je hoofd had goed op papier hebt gekregen. Juist omdat je als auteur je plot, karakters, thema's, motieven etc. zo goed kent, zie je makkelijk over het hoofd dat je niet alle benodigde informatie in je teskt hebt verwerkt.

  • Klopt alles? Als je schrijft, moet je zowel rekening houden met je interne verhaalwereld als met de echte wereld van de lezer. De interne verhaalwereld moet consistent zijn. Als een karakter bijvoorbeeld op blote voeten loopt, mag hij niet op de volgende pagina zijn schoenen uittrekken (dit is echt bestaande fout; hij staat in American Gods). En als je naar de bestaande wereld verwijst, moet die informatie kloppen. Als jouw verhaal zich in 1980 afspeelt, kunnen je karakters niet dansen op 'Thriller'. En je moet net zo goed opletten dat je geen belangrijke informatie weglaat. Als het september 2001 is in jouw verhaal, kun je maar beter een heel goede verklaring hebben als je de aanslagen op de Twin Towers niet noemt.

  • Mogelijke verbeterpunten. Een redacteur zoekt niet alleen naar fouten en zwakke plekken. Hij of zij draagt ook suggesties voor verbetering aan. Dat kan het corrigeren van een fout zijn (een karakter dat plotseling een andere kleur ogen heeft, een plotwending die ongeloofwaardig overkomt), maar ook iets waar je als schrijver niet aan gedacht hebt. Bijvoorbeeld, 'zou het verhaal niet interessanter worden als dit karakter hier een andere keus maakte'. Dit kan heel ver gaan (soms stelt een redacteur voor hele subplots te schrappen of het verhaal een heel andere kant op te sturen), maar vaak zijn de suggesties het overdenken waard. Redacteuren willen je boek niet overnemen. Ze stellen je alleen de vragen die een lezer ook zou kunnen stellen.

Het is duidelijk dat uitgevers niet zonder redacteuren kunnen. Maar waarom zou je als (nog) niet uitgegeven schrijver betalen voor professionele redactie? Kunnen vrienden en familieleden niet net zo goed voor je proeflezen?

Als schrijver heb je een klankbord nodig, en daarvoor zijn vrienden en familie onmisbaar. Maar ze hebben meestal niet dezelfde vaardigheden als een professionele redacteur. Een redacteur heeft niet alleen meer ervaring met het opsporen van fouten en zwakke plekken in een verhaal, hij of zij heeft ook geleerd om een tekst te bekijken en te denken 'Wat is hier nog meer mogelijk? Hoe kunnen we de bedoelingen van de auteur zo goed mogelijk overbrengen?' Daarnaast heeft een redacteur geleerd zijn of haar kritiek duidelijk onder woorden te brengen. Redacteuren zien niet alleen dat een verhaal niet goed loopt, ze kunnen ook aanwijzen waar het precies fout gaat en waarom, en hoe je de tekst zou kunnen verbeteren.

Bovendien kennen familieleden en vrienden je te goed om nog objectief te kunnen zijn. Zelfs al beloven ze dat ze volstrekt eerlijk zullen zijn, ze hebben je over je verhaal horen praten, en ze zullen jouw persoonlijkheid en ervaringen erin herkennen. Redacteuren hebben daar geen last van. Ze hebben geen reden om je werk tot de grond toe af te breken, maar ze zullen je ook niet vertellen dat je briljant schrijft als dat niet zo is. In zekere zin is een redacteur je eerste echte publiek. Hij of zij ziet je boek of verhaal als een op zichzelf staand werk, niet als verlengstuk van jou. En ze kunnen je vertellen of wat je wilde beschrijven overkomt bij een lezer die jou niet persoonlijk kent en die niet om toelichting kan vragen.

Zeker als je in eigen beheer uitgeeft (of als je bij een kleine uitgeverij zit die niet aan redactie doet), kun je eigenlijk niet zonder een professionele redacteur. Maar je kunt ook overwegen een manuscript aan een redacteur voor te leggen voor je het naar een uitgever stuurt. Wie weet brengt die redacteur net de verbeteringen aan die een uitgever ervan overtuigen je boek een kans te geven.





Sarah de Waard Auteursbegeleiding en Redactie
KvK-nummer: 54925037
BTW-identificatienummer: NL001607307B17